keizersgracht 62-64
1015 CS amsterdam
postadres: postbus 15530 1001 NA amsterdam
t 020 5305500
info@khardzhiev.nl
Khardzhievs verzameling bestaat uit de zogenoemde Khardzhiev-collectie en een verzameling literaire en cultuurhistorische archiefmaterialen en een kleine bibliotheek. Over de archiefmaterialen leest u hier meer. De Khardzhiev-collectie – waarvan u hier een selectie ziet – omvat schilderijen, werken op papier en manuscripten van invloedrijke avant-gardekunstenaars. Tot de bekendste werken in de collectie horen ‘Suprematisme van de geest’ van Kazimir Malevich (1919) en ‘Rayonistische zee’ van Natalia Goncharova (1912-1913). De zeer uitgebreide collectie tekeningen en schetsen van kunstenaars als Malevich, Larionov, en Kljoen geeft een cruciaal inzicht in de artistieke ontwikkeling van deze kunstenaars. De collectie werk op papier is van groot kunsthistorisch belang, en geldt in reikwijdte en schaal als de belangrijkste collectie buiten Rusland.
Elders op deze site is een selectie van de Khardzhievcollectie te zien. De collectie wordt bewaard in het Stedelijk Museum in Amsterdam en wordt in wisselende opstellingen getoond in de permanente expositie en in tijdelijke tentoonstellingen. In de vaste opstelling is bovendien een aparte zaal gewijd aan de collectie. De literaire en cultuurhistorische archiefmaterialen die Khardzhiev verzamelde liggen – gescheiden van de schilderijen, tekeningen en de werken op papier – ter inzage in RGALI (het Russische Staatsarchief voor Literatuur en Kunst) in Moskou. De Stichting onderhoudt momenteel geen banden met het RGALI, maar in het Stedelijk Museum en bij de Universiteit van Amsterdam kan Khardzhievs archief ook via een digitale kopie geraadpleegd worden; voor meer informatie over toegang zie de activiteitenpagina van deze site.
Voor het bewaren en ontsluiten van de collectie richtte Nikolai Khardzhiev in 1995 de Stichting Cultureel Centrum Khardzhiev-Chaga op, waarvan hij de eerste bestuurder werd. Doel van de stichting was het veiligstellen en bijeenhouden van de collectie van het echtpaar. Volgens het testament van Khardzhiev werd de collectie gelegateerd aan de stichting.
Khardzhiev overleed in 1996 een jaar na de oprichting van de stichting. Op zijn dood volgde een donker hoofdstuk in de geschiedenis van de collectie. Volgens de oprichtingsakte van de stichting zou zijn latere enig erfgenaam Boris Abarov hem als enig bestuurder opvolgen. Wanneer Abarov dat niet wilde, zou de bestuurszetel door een door hem aangewezen persoon moeten worden vervuld. Abarov zag inderdaad af van de rol en wees notaris C.M.R. Privé aan. Deze notaris was tevens in het testament aangewezen als executeur-testamentair. Michaël Privé verkocht in 1997 belangrijke werken uit de collectie aan de Duitse Gmurzynska-gallerie, naar eigen zeggen om de kosten die waren gemoeid met het beheer van de boedel te dekken. Privé en Boris Abarov zouden hierbij hebben samengespannen en de boedel voor miljoenen hebben benadeeld door werken te verkopen die tot de collectie behoorden, terwijl de stichting nog niet in staat was gesteld om haar ‘keuze-legaat’ te aanvaarden. Het bewind van Privé kwam aan het licht en werd onhoudbaar door uitvoerige media-aandacht door met name onderzoeksjournalist Hella Rottenberg en kon worden stopgezet in 1998*. in dat jaar kon de stichting de collectie – met uitzondering van de vervreemde werken – alsnog overbrengen naar het Stedelijk Museum . In 2000 was de stichting vervolgens in staat om met Privé, Abarov en het ministerie van Financiën een akkoord sluiten waarmee de erfenis, waaronder de betaling van aanzienlijke successierechten eindelijk kon worden afgewikkeld. Voormalig A.G. bij de hoge raad mr. Huub Roelvink oordeelde later in een extern onderzoek dat de interventies van Privé en Abarov ertoe hebben geleid dat belangrijke kunstwerken niet in bezit van de stichting Khardzhiev zijn gekomen, maar dat de geringe kans op succes, de hoge kosten en vermoedelijk lange duur van juridische maatregelen eraan in de weg stonden om gerechtelijke procedures tegen betrokkenen te rechtvaardigen.
Sinds het Stedelijk Museum de collectie in bruikleen heeft, ontsluit zij de collectie, met steun van de stichting Khardzhiev, voor een breder publiek door het in samenwerking met de stichting organiseren van tentoonstellingen, publicaties en symposia. Sinds 2016 is ook de eenheid van de Khardzhievcollectie gewaarborgd doordat de stichting met succes aanspraak heeft gemaakt op bescherming van de collectie als cultureel erfgoed. Op initiatief van de stichting is de verzameling literaire en cultuurhistorische manuscripten in 2011 overgebracht naar het Russische Staatsarchief voor Literatuur en Kunst (afgekort RGALI) in Moskou. De stichting onderhoudt momenteel geen contact met dit archief, maar een digitale kopie van dit archief is in te zien in Amsterdam; over toegang tot dit gedigitaliseerde archief leest u meer op onze webpagina ‘activiteiten’.
De volgende Engels-, Nederlands-, Oekraïens- en Russischtalige boeken bieden uitgebreide informatie over Khardzhiev en over de samenstelling, totstandkoming en de geschiedenis van zijn verzameling.
Nederlands/Engels
John E. Bowlt, Mark Konecny, Evgeniia Petrova, Joseph Kiblitsky (red.), uitgegeven A Legacy Regained: Nikolai Khardzhiev and the Russian Avant-Garde), Palace 2002
Geurt Imanse, Russische avant-garde: een keuze uit de collectie van de Stichting International Centrum Khardzhiev-Chaga , Stedelijk Museum 2001
Geurt Imanse en Frank van Lamoen (red.), Russian Avant-Garde: The Khardzhiev Collection at the Stedelijk Museum Amsterdam , Nai010 2014*
Frank van Lamoen (red.), Kazimir Malevich 1878-1935: tekeningen uit de collectie van de Khardzhiev-Chagastichting / Drawings from the Collection of the Khardzhiev-Chaga Art Foundation , Stedelijk Museum 1997
Hella Rottenberg, Meesters, marodeurs: de lotgevallen van de collectie Chardzjiëv , Schilt 1999
Oekraïens
Козовій, В. Таємна вісь: Миколі Івановичу Харджієва - 90 років. Остання зустріч: Амстердамський щоденник // Козовій, В. Таємна вісь: Обрана проза. - М .: Новое литературное обозрение, 2003. - С. 163-168, 169-174.
Гардзоніо, С. Микола Харджіев і поетика ОБЕРІУ // Поет Олександр Введенський: зб. м-лов. - Белград; М., 2006.
Russisch
Константин Акинша, ‘Поле битвы достается мародерам. Судьба уникального собрания Николая Харждиева: пять лет вне закона’, Из архива Николая Ивановича Харджиева, хранящегося в Культурном фонде "Центр Харджиева-Чага" при Музее Стеделийк в Амстердаме. Institute of Modern Russian Culture 1999
Михаил Мейлах, Дмитрий Сарабьянов, Поэзия и живопись: Сборник трудов памяти Н. И. Харджиева. Языки русской культуры 2000
Николай Харджиев (ред. Сергей Сигал),
Письма в Сегейск, Pegasus 2006
* De Nederlandstalige editie van deze publicatie is niet meer verkrijgbaar.